Za ochronę i kontrolę granic zewnętrznych odpowiadają przede wszystkim kraje członkowskie Strefy Schengen. Jednakże istnieją różnego rodzaju niebezpieczne sytuacje takie jak presja fali migracyjne uchodźców czy wzmożony ruch graniczny. Kiedy państwo członkowskie nie jest w stanie sobie z tym poradzić potrzebna jest kooperacja z instytucjami na poziomie szczebla Unii Europejskiej. W związku z czym Rada Europejska powołała do współpracy z organami krajowymi instytucję szybkiego reagowania zwaną RABIT. Utworzono je w ramach wspominanej już w poprzednim rozdziale Agencji FRONTEX. W nagłych sytuacjach kryzysowych kraje Unii Europejskiej są uprawnione do korzystania z pomocy takich zespołów. Jeżeli chodzi o polskie warunki możliwość o wystąpienie o pomoc do Agencji FRONTEX ma w Rzeczypospolitej Polsce Komendant Główny Straży Granicznej.
Oprócz współpracy Straży Granicznej, warto zwrócić uwagę na współpracę między policją i sądami w Unii Europejskiej. Bardzo ważne znaczenie dla walki z przestępczością zorganizowaną ma powołany do działania w 1994 roku tak zwany Europol – Europejski Urząd Policji. W początkach swego istnienia organizacja ta była zwana jako Jednostka Europolu do Zwalczania Handlu Narkotykami. Podstawowe działania, którymi kieruje się ta organizacja są:
• wykrywanie przestępstw
• walka z przemytem nielegalnych towarów w tym narkotyków
• zwalczanie przemocy i terroryzmu
Europol koncentruje swoje działania na bazie kilku obszarów. Są to przede wszystkim :
• nielegalna migracja ludności
• przewóz środków odurzających
• handel tzw. żywym towarem
• przewóz narkotyków
• kwestie związane z fałszowaniem pieniędzy
• terroryzm i przestępczość zorganizowana
Europol udziela pomocy krajom członkowskim na ich wniosek. Pomoc ta ma na celu w szczególności :
• wymianę informacji
• przeprowadzenie analiz operacyjnych
• współpracę z organami ścigania każdego z państw członkowskich
Europol posiada własne bazy danych i rejestry, do których wpisane są osoby między innymi skazane za ciężkie przestępstwa. Jest też właścicielem Komputerowego Systemu Europolu, w którym zamieszczone są i przekazywane dalej te informacje.
We współpracy policyjne ujawnił się na poziome krajów członkowskich ważny problem a mianowicie kwestia wyszkolenia odpowiednich pracowników. W związku z tym przedstawiciele władz i rządów państw członkowskich powołali organizację odpowiedzialną za szkolenia policjantów . Organizacja ta to Europejskie Kolegium Policji.
Europejskie Kolegium Policji opiera swoje działania między innymi na :
• organizacji szkoleń odpowiadającym demokratycznym standardom
• zwiększanie wiedzy i praktyki na temat wspólnych instrumentów działania policji na szczeblu europejskim
• rozwijaniu nowych technologii i sieci elektronicznej w praktyce i do wymiany danych
Obok organów policyjnych prężnie rozwija się też unijny szczebel wymiaru sprawiedliwości. Prowadzenie spraw karnych szczególnie tych dotyczących ciężkich przestępstw należy do instytucji zwanej Eurojustem. Jest to Zespół Europejskiej Współpracy Sądowej. W jego skład wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich między innymi prokuratorzy, funkcjonariusze policji czy wreszcie sędziowie. Eurojust został powołany w 2002 w celu poprawy skuteczności działań organizacji krajowych państw członkowskich na tle prowadzenia dochodzeń szczególnie w sprawach karnych.
Należy także wspomnieć ze Eurojust w swych działaniach jest wspierane przez Europejską Sieć Sądową.Spośród innych ważnych organizacji koordynujących współpracę policyjno – sądową w Unii Europejskiej należy wymienić także takie instytucje jak :
• Europejskie Centrum Monitoringu Narkotyków i Narkomani
• Europejskie Biuro do Walki z Oszustami